Ahmet Caferoğlu
Türkçenin temel yapıtları, etimolojisi, Türk lehçeleri ve Anadolu ağızları üzerine çalışmalar yapmıştır. Türkiye’deki ilk ağız araştırıcısı ve dil tarihçisi unvanına sahip bilimdamıdır.[1] 1946-1973 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili Tarihi Kürsüsü’nün başkanlığını yapmıştır.
İlk cildi 1959’da yayımlanan ve Türkoloji dilciliğin tarihinde Almanca Fundamenta adıyla tanınan; eski, yeni ve en yeni Türk yazı dilleri ve tarihî lehçelerine ilişkin ilk bilimsel denemeler seviyesinde bir el kitabı olarak da bilinen eseri hazırlayanlardan birisidir.[2]
1899 yılında Gence’de doğdu. Üç yaşında iken babası İsmail Bey’in ölümü üzerine annesi Cevher (veya Güher) Hanım tarafından büyütüldü.[3] 1905’teki Ermeni-Müslüman davası döneminde ailesiyle Semerkant’a göç etti.[4] İlk ve orta öğrenimini Semerkand’da tamamladıktan sonra Azerbaycan’a döndü; lise öğrenimini 1916’da Gence’de tamamladı. Kiev Yüksek Ticaret Enstitüsü’nde başladığı eğitimini yarım bırakmak zorunda kaldı ve Ekim Devrimi’nden sonra Gence’ye döndü. Bir süre Bakü Üniversitesi Türkoloji bölümüne devam ettikten (1919) sonra Azerbaycan’ın bağımsızlık mücadelesine katıldı. Nuri Paşa’nın
komutanlık ettiği Kafkas İslam Ordusu’nda çarpıştı.[2] Azerbaycan’da Sovyet yönetimi kurulması üzerine 1920’de Türkiye’ye iltica etti. Yükseköğrenimini İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde tamamladı (1924). Bir süre İlahiyat Fakültesi kütüphanesinde memurluk yaptı. Daha sonra Türkiyat Enstitüsü’nde asistan oldu.[4] 1925’te Alman Dışişleri Bakanlığı’nın verdiği bursla Almanya’ya giderek Berlin ve Breslau üniversitelerinde okudu. Breslau Üniversitesi’nde Friedrich Giese’nin yönetiminde hazırladığı 75 Azarbajğanisce Lieder Bajaty in der Mundart von Gandscha nebst einer sprachlichen Erklarung (1929; Gence Ağzında 75 Azerbaycan Bayatısı Türküsü Bir Dil Açıklamasıyla) adlı teziyle doktor oldu. Aynı yıl Türkiye’ye döndü, İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi Türk Dili Tarihi Kürsüsü’ne müderris muavini olarak atandı.
19 Ağustos 1934 tarihinde yapılan II. Türk Kurultayı sırasında dile getirdiği “Rus Dilinde İlk Türk Dili Yadigârları” başlıklı tezinin sunumu sırasında Sovyetler Birliği toprakları altında kalan akraba Türk topluluklarının dil birliğini sağlamak için tek bayrak altında toplanmasını işaret eden Turancı
söylemi nedeniyle oturumu izlemekte olan Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk salonu terk etmiş, bunun üzerine Kurultay Başkanı TBMM Başkanı Kazım Özalp sözünün keserek kendisini kürsüden indirmiştir.[5] 1938’de profesör oldu. 1946’da Yeni Türk Dili Kürsüsü başkanı oldu. 1973’te emekli oluncaya değin bu görevde kaldı. Azerbaycan Yurt Bilgisi (1932-1934), Türk Amacı (1942-1943) gibi dergilerin sorumlu müdürlüğünü, Türkiyat Enstitüsü’nün de müdürlüğünü yaptı (1965-73). 1946’dan başlayarak İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi onun başkanlığı altında yayımladı. 6 Ocak 1975’te İstanbul’da öldü. Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Yazının devamı için bakınız: https://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmet_Cafero%C4%9Flu