SAADET İSHAKİ ÇAĞATAY:
Saadet İshaki 28 Temmuz 1907’de Kazan’ın Yevşirme (Rusça adı: Tutluşkin) köyünde doğmuştur. Babası Ayaz İshaki, annesi Meryem Hanım’dan 1908 yılında ayrıldığı için çocukluğu köyde dedesinin evinde geçmiştir. İlkokula köyünde başlayan Saadet İshakî 1916’da Kazan’a gelir. Rusçasını ilerletir. 1917’de sadece asilzadelerin çocuklarının kabul edildiği Marinski Gimnazya (Marienische Gymnasium)’ya Çar’ın özel izni ile ve sınav kazanarak kaydedilir. O okulun ilk Türk kız öğrencisidir. 1921’de Marinski Gimnazya’dan ortaokul diplomasını alarak mezun olup Yevşirme köyüne döner. 1922 yılı yazında tüm aile köyden Kazan şehrine döner. 1922 Kasımında Finlandiya sınırına olan 175 kilometreyi yürürler. 10 Kasım 1922’de Finlandiya’dadır. Karantina bir ay sürer. Sonra babasına kavuşur. Babası ile birlikte Berlin’e dönerler. Berlin’de Sadri Maksudi ve Yusuf Akçura’nın gizli destekleri ile yabancıların çocuklarının devam ettiği özel bir Alman Lisesi (Realgymnasium)’ne yatılı olarak kaydolup Almanca öğrenir. 1925’te Hamdullah Suphi Tanrıöver’in yardımı ile Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığına geçer. 1926 yılı yaz tatilini babasının yanında İstanbul’da geçirir. Yoksulluk hat safhadadır. Bir ara öğrenimini yarıda kesip burada kalmayı düşünür. Yusuf Akçura’dan gelen bir mektupta, onun mutlaka Berlin’e dönüp eğitimini tamamlaması gerektiği yazılmaktadır. Ayaz İshaki, kızı Saadet’i göz yaşları içinde Berlin’e uğurlar.
1927’de kaydolduğu Berlin Friedrich Wilhelm Üniversitesi’nin Edebiyat Fakültesi (Philosophische Fakültät) Şark Dilleri Bölümü’nden 20 Haziran 1931’de mezun olur. Sınıf ve devre arkadaşları arasında Almanya’dan Annemarie von Gabain, Karl Heinrich Menges, hemşehrilerinden Yakup Şinkeviç, Reşit Rahmeti Arat, İsveç’ten Gunnar Jarring, Finlandiya’dan Martti Räsänen, Polonya’dan Karayim Türkü Ananiasz Zajaczkowski, Bulgaristan’dan Peter Mijatev, Türkiye’den Ahmet Caferoğlu, Hüseyin Avni Göktürk, Şükrü Akkaya, Sadettin Buluç, Tahsin Banguoğlu gibi kişiler vardır. 18 Temmuz 1931’de doktoraya baş vuran Saadet İshaki, Willi BangKaup’un yönetiminde hazırladığı Denominale Verbbildungen in den Türksprachen (Türk dillerinde İsimden Yapılan Fiiller] adlı eseri ile 15
Aralık 933’te doktor derecesini alır. Saadet İshakî 27 Ekim 1932’de Özbek Türklerinden Tahir Çagatay ile evlenir. 1933-1938 yılları arasında Yaña Milli Yul [Yeni Millî Yol] dergisini çıkarır. Bu arada hazırladığı Çora Batır destanı Polonya İlimler Akademisi tarafından yayımlanır. K. H. Menges’le birlikte hazırladığı Qazakisch adlı monografi de aynı yıl yayımlanır. “İdil-Ural Türklerinin fikrî ve kültürel gelişmesi [Geistige und kulturelle Entwicklung der İdel-Ural Turken]” başlıklı yazısını ise Mahmed Kutlu imzası ile Yakın Doğu [Der Nahe Osten] adlı bir periyodikte yayımlar. Saadet ve Tahir Çagatay 1939 yılının Aralık ayının ilk günlerinde Berlin’den ayrılarak Türkiye’ye yerleşirler. Saadet Çagatay 1 Aralık 1939’da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji asistanlığı için başvuru yapar. Bu dilekçesi ile 4 Nisan 1940’ta Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Türkoloji Bölümü Kütüphane memur vekilliğine atanır. Doçentlik tezini kütüphane memuresi olduğu sıralarda hazırlar. 26 Aralık 1941’de doçent olmak için hazırladığı Eski Osmanlıcada Fiil Müştakları adlı araştırmasını Fakülte Dekanlığına teslim eder. Abdülkadir İnan ile Lázslo Rásonyi tarafından verilen olumlu raporlar üzerine S. Çagatay Abdülkadir İnan, Necmettin Halil Onan ve Walter Ruben’den oluşan jüri önünde eserini 3 Şubat 1943’te savunur. 4 Mart 1943’te de aynı jüri önünde “Uygur yazı dili” adlı takririni = deneme dersini başarı ile verir ve 17 Mart 1943 tarihinde Dil ve Tarih-Cografya Fakültesi’ne Doçent Doktor unvanı ile atanır
Yazının devamı için bakınız: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/722270